کتاب شیعه: ققنوس هزار فرزند

سال 1355 خورشیدی، «محله صالح آباد» شهر نظرآباد واقع در غرب استان تهران، میزبان تولد این پژوهنده جوان بوده. او پس از تحصیلات متوسطه در دبیرستان ادبیات و علوم انسانی شهید رضاخانی، سال 1373 را برای ورود به تحصیلات علوم اسلامی برگزید و در حوزه علمیه امام صادق علیه السلام هشتگرد، درس خواندن را شروع کرد و برای ادامه به قم رفت. علی اکبر صفری در تألیف جلدهای 5 تا10 دایره المعارف نویسندگان شیعه (موسوعه مؤلفی الامامیه) همکاری فعالانه کرده و در مجله های آینه پژوهش، پگاه حوزه و مردم نو و ...مقاله ارایه کرده و هم اکنون در «مؤسسه کتاب شناسی شیعه» در حال تحقیق است. ایشان در جشنواره سراسری نقد کتاب، رتبه اول را کسب کرده اند. «وبلاگ ساوجبلاغ پژوهی» با تبریک صمیمانه این افتخار سترگ به ایشان و همشهریان فرهیخته، شما را به مطالعه گفتگوی آقای اسماعیل آل احمد با آقای علی اکبر صفری دعوت می کند.

- پیش از ورود به گفت و گو، کمی درباره نقدی که نوشته اید صحبت کنید.

- اجازه بدهید برای پاسخ به فرموده شما گزارشی را که نمایه تفصیلی مقالات برگزیده جشنواره نقد کتاب ارایه داده بخوانم. محتوای آن گزارش، این است:

نگاهی به الشریعه الی استدراک الذریعه

«منتقد در این گفتار انتقادی، به نقد و بررسی کتاب الشریعه الی استدراک الذریعه (الجزء الاول) تألیف سید محمدمنصور طباطبایی بهبهانی (منصور) از انتشارات کتابخانه مجلس شورای اسلامی (1383) پرداخته است. وی پس از معرفی اجمالی الذریعه و مستدرکات آن، در چند بخش، کتاب الشریعه، را مورد انتقاد قرار داده است. در بخش «ضعف ساختار کتاب» آورده است که در این استدراک، نام کتاب، مؤلف، ملاحظات، اطلاعات نسخه شناسی و کتابشناسی معرفی شده است و اکثر قریب به اتفاق این کتاب ها از فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی و فهرست کتابخانه مرکز مطالعات و تحقیقات دفتر تبلیغات اسلامی اخذ شده است. این استقرای ناقص در مقایسه با فهارس صدها کتابخانه موجود در کشور و سایر کشورها و تدوین استدراک بزرگترین منبع کتاب شناسی شیعه، بسیار ناقص می نماید، صرف نظر از اینکه در ملاحظات کتاب، اطلاعات نسخه شناسی و کتاب شناسی تمییز داده نشده و ارزش علمی کتاب ها و معرفی مهمترین نسخه های خطی کتاب ها و ذکر مختصات چاپی صورت نگرفته است. انتقادات و ایرادات دیگر منتقد در بخش نخست گفتار خود، عبارتند از: معرفی شدن بعضی عناوین کتاب ها با تسمیه ذوقی به دو یا سه نام، اشتباه مؤلف کتاب در تاریخ تألیف الذریعه و آوردن بعضی کتاب های تألیف شده بعد از تاریخ اتمام الذریعه به عنوان مستدرک آن.

منتقد در بخش دوم گفتار با عنوان «تکرار مدخل های الذریعه» آورده است که از اشتباهات فاحش مؤلف، عدم دقت و توجه درباره استدراک است. در این کتاب، مدخل هایی که در الذریعه فهرست شده، دوباره به عنوان «مستدرک» معرفی شده است. وی نمونه هایی از این مورد را ذکر نموده است. بخش پایانی انتقاد مولف، متوجه پاره ای از اشتباهات مولف در ثبت اسامی مولفان، تاریخ وفات مولفان و... است.»

- خوب است حالا که جنابعالی در جشنواره نقد کتاب، اول شده اید سؤال اول ما هم درباره نقد کتاب و چند و چون و اهمیت و جایگاه آن در امروز ایران باشد.

- نقد، پیشه زرگران است که با معیارها و ضابطه هایی عیار زر را در می یابند. گفته اند: حیاه العلم بالرد والنقد. با نقد روشن می شود کدام کتاب با پژوهشی روشمند و متنی استوار و با اصالت تألیف شده و چه نقشی در رشد و تعالی فرهنگ و تمدن و علوم دارد. نقد کتاب یکی از بایسته های پژوهشی و فرهنگی جامعه ما است. ما ناگزیر به کتاب پژوهی هستیم تا به استاندارد تألیف کتاب برسیم. نبود این استاندارد باعث می شود در کنار کتب ارزشمند و مفید، کتاب هایی بازاری و بی محتوا و صرفا" پولساز به بازار بیایند و فرهنگ جامعه را تهدید کنند و عقب ماندگی و ایستایی جامعه را رقم بزنند. برای کشور ما با سابقه تمدن و فرهنگ چند هزار ساله میزان مطالعه متوسط یک دقیقه ای فاجعه است.

- چگونه می توان به استاندارد تألیف کتاب رسید؟

- مرحوم احمد آرام به جزوه های کنکوری می گفت: جزوه های لعنتی. او می خواست بفهماند که این جزوه ها جامعه را قشری بی سواد و بی بضاعت علمی بار می آورد. طرف با کسب دو سه عنوان و لقب و مدرک، خود را فراتر از خویشتن و جهان می یابد. یا حافظ خود با آن همه هنرمندی از فقر می نالد که «تا آبرو نمی رودم نان نمی رسد» دیگر معنا ندارد که ما عقل و مشورت و تجربه را کنار بگذاریم و مسایل اساسی و سرنوشت ساز خو را با فال و امثال آن تصمیم گیری کنیم یا کتابهای ادعیه که مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح از این طور کتابها شکایت می کند و بعضی از این نویسندگان را به لعنت خدا و پیامبر و اهل بیت می سپارد و یا دهها عنوان کتب کشف و کرامات که مردم را به عرفان زودرس و توهم معرفتی دچار کرده است.

- طبیعی است که یکی از مهم ترین زمینه های رسیدن به استاندارد کتاب، کتاب شناسی است درباره جایگاه کتاب شناسی شیعه توضیح دهید.

- وقتی جرجی زیدان در کتاب تاریخ آداب «اللغه العربیه» نوشت که شیعه طایفه ای قلیل و اندک بوده و آثارشان قابل اعتنا نیست و اکنون شیعه ای در دنیا وجود ندارد و مرحوم علامه آقا بزرگ تهرانی سال های سال عمر خود را صرف کرد و پس از مراجعه به فهارس کتابخانه ها، شصت هزار کتاب نویسندگان شیعه را در 29 جلد معرفی کرد. ایشان با نوشتن این کتاب – الذریعة الی تصانیف الشیعه- بزرگترین فهرست کتاب های شیعه را تدوین کرد. امروزه دامنه فرهنگ و علوم شیعی بسیار گسترده و فراگیر شده مثلا" در همین ایران خودمان طی سال گذشته بیش از پنجاه هزار عنوان کتاب به ثبت و چاپ رسیده است.

- آنچه از میراث مکتوب شیعه مانده قطعا" همه آن آثار نیست چه تحلیلی از تاریخ این میراث مکتوب به ویژه کتاب شیعه دارید؟

- حقیقت این است که بسیاری از کتاب های میراث مکتوب طی چهارده قرن مظلومیت شیعه از بین رفته است و کتاب های اهل بیت و شاگردان ائمه علیهم السلام به دست ما نرسیده چنان که امام کاظم علیه السلام فرمود: روزگار چنان سخت شد که شیعه آرزو داشت او را کافر بنامند چرا که حال شیعیان را از کفار بدتر بود و شیعه حسرت این را داشت که او را یهودی و مسیحی محسوب کنند آخر آنان در ذمه حکومت اسلامی بودند و ستم نمی دیدند مثلا" در حمله مغول، هزاران کتاب شیعه در آتش ظلم سوخت و حمله مغول چنان کرد که گفته اند: بر جای شهر نیشابور، زراعت توان کرد؛ از شهر طوس حتی یک دیوار سالم هم برجا نماند؛ از ربع رشیدی که یک شهر علمی بسیار گسترده با یکصد هزار طبیب و دانشجو بوده یک خشت هم باقی نمانده؛ شیخ طوسی در فهرست خود، سیصد کتاب برای شیخ صدوق ذکر کرده که فقط بیست اثر به دست ما رسیده؛ عیاشی دویست کتاب داشته که فقط یک جلد تفسیر او آن هم ناقص – تا آخر سوره کهف- به جا مانده است. امروز ما وارث این فرهنگ هستیم که بزرگان شیعه با یک زحمت و خون دل به دست ما داده اند.

- به عنوان آخرین مطلب با توجه به نزدیکی ایام سوگواری سالار شهیدان از کتاب های این مقوله چه خبر؟

- حقیقتی تلخ است که بعضی از کتب تألیف شده درباره میراث عاشورا در سطحی پایین و بدون زحمت تحقیق و کاوش نوشته شده اند و در خور شان و مقام حضرت نیستند. برای تبیین شخصیت و سیره آسمانی اهل بیت که فراتر از ذهن و اندیشه ما است باید به سمت دقت و تحقیق و زحمت حرکت کنیم. درباره سید الشهداء علیه السلام در لندن دایره المعارف حسینیه در پانصد جلد دارد تدوین می شود که الان صد جلد آن چاپ شده یا در واتیکان کتابخانه ای با هزاران نسخه شبیه خوانی موجود است که سفیر ایتالیا در ایران عصر قاجار جمع آوری کرده و به آنجا هدیه کرده است ما فقط فهرست این کتاب ها را ترجمه و منتشر کرده ایم. عابس الشاکری وقتی برهنه و بی زره در برابر دشمن ایستاد در پاسخ به طعنه آنان گفت: عشق حسین مرا دیوانه کرده است و ما اگر طبق ادعامان مجنون الحسین هستیم نباید به صرف عزاداری اکتفا کنیم باید با مطالعه و تحقیق و بررسی، فلسفه قیام حسین و ظلم ستیزی ایشان را در تمام ابعاد بشناسیم.